گزارشی از اولین رزمایش نیروی پدافند هوایی ارتش

رزمایش مشترک پدافند هوایی مدافعان آسمان ولایت 98 به‌مدت دو روز (در فاز عملیاتی) یعنی روزهای پنجشنبه و جمعه (30 آبان و اول آذر) در گستره‌ای به‌وسعت 416 هزار کیلومترمربع یعنی حدود یک‌چهارم مساحت کل کشور در منطقه عمومی سمنان که یک منطقه کویری است برگزار شد.

این اولین رزمایش پدافندی پس از تشکیل نیروی مستقل پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران بود.
پدافند هوایی در دهم شهریور سال 1387 با جداسازی از نیروی هوایی ارتش به‌عنوان یک قرارگاه مستقل با نام خاتم الانبیا(ص)، در ساختاری جدید و متفاوت سازماندهی و تقویت شد و مأموریت یافت تا نسبت به دفاع از هوا و فضای کشور به‌شکل فعالانه و مستقل عمل کند.

این قرارگاه تا زمان جدایی نیروی پدافند، سه فرمانده داشت که شامل امیر خلبان احمد میقانی (فرمانده اسبق نیروی هوایی ارتش) امیر فرزاد اسماعیلی و امیر علیرضا صباحی فرد بود.

در هفتم خرداد ماه سال جاری با حکم فرمانده معظم کل قوا، نیروی پدافند هوایی به‌عنوان یک نیروی مستقل کنار نیروهای دریایی، زمینی و هوایی ارتش تشکیل شد و امیر صباحی فرد نیز به‌عنوان فرمانده این نیروی جدید منصوب شد.

با این تغییر ساختار، امیر سرلشکر سید عبدالرحیم موسوی فرمانده‌کل ارتش جمهوری اسلامی ایران با حفظ سمت به فرماندهی قرارگاه پدافند هوایی خاتم نیز منصوب شد که وظیفه آن مانند گذشته، هدایت و فرماندهی سیستم یکپارچه پدافندی کشور شامل همه یگان‌های پدافندی چه در ارتش و چه در سپاه است.

در واقع هم سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (نیروی هوافضا) و هم ارتش جمهوری اسلامی ایران (نیروی پدافند هوایی) همچنان یگان‌های عملیاتی خود در حوزه پدافند را در اختیار دارند ولی همه این یگان‌ها در سیستم یکپارچه پدافندی تحت فرماندهی واحد این قرارگاه عمل می‌کنند.

پدافند هوایی کشور در طول این سالها در مقاطع مختلف و طبق سناریوهای عملیاتی، چندین رزمایش را در بسیاری از نقاط کشور اجرا کرده که معمولاً در سال یک رزمایش بزرگ و عمومی نیز در دستور کار قرار می‌گیرد.

رزمایش اخیر نیز طبق برنامه روتین نیروهای مسلح از مدتها قبل در دستور کار قرار گرفته و تفاوت اول آن با بقیه رزمایش‌ها این است که این رزمایش توسط نیروی جدیدالتأسیس پدافند هوایی ارتش برگزار شد که البته همچون دفعات قبل، تحت فرماندهی و نظارت قرارگاه پدافند قرار داشت.

عبارت «مشترک» در عنوان این رزمایش نیز به این دلیل است که بخشی از نیروی هوایی ارتش هم در قالب نیروی متخاصم یا نیروی نارنجی در این رزمایش حضور داشت.

رزمایش امسال پدافند هوایی را باید یکی از متنوع‌ترین رزمایش‌ها از حیث به‌کارگیری سامانه‌های مختلف راداری، موشکی، توپخانه‌ای، پهپادی و... دانست.

البته طبیعی است که در رزمایش‌ها، همه اقدامات به‌شکل ریز و با جزئیات اطلاع‌رسانی نمی‌شود اما طبق آنچه رسماً اجازه انتشار یافت، می‌توان به حضور و به‌کارگیری سامانه‌هایی نظیر 15 خرداد، مرصاد، تلاش، سراج، پهپاد کرار، انواع رادارها در بردهای مختلف و... اشاره کرد.
 

** اولین حضور 15 خرداد

یکی از ویژگی‌های رزمایش اخیر، حضور سامانه موشکی برد بلند 15 خرداد بود که برای اولین بار به‌شکل رسمی در یک رزمایش عملیاتی حاضر می‌شد.
این سامانه بومی در 19 خرداد سال جاری رونمایی و به‌فاصله اندکی پس از تشکیل نیروی پدافند هوایی ارتش به این نیرو تحویل داده شد.

این سامانه که از موشک‌های صیاد2 و 3 بهره می‌برد، می‌تواند اهدافی نظیر جنگنده و پهپادهای مهاجم را در برد 150 کیلومتر شناسایی و در برد 120کیلومتری ردگیری کند و توانایی شناسایی اهداف پنهانکار در برد 85 کیلومتر و درگیری و انهدام آنها در برد 45کیلومتری را داراست.

سامانه موشکی 15 خرداد می‌تواند 6 هدف را به‌طور همزمان شناسایی و ردگیری و علیه هر 6 هدف اقدام کند.

زمان آماده‌سازی 5دقیقه‌ای این سامانه به‌لحاظ تحرک‌پذیری و مصون ماندن از تهاجم دشمن یکی از امتیازات آن محسوب می‌شود.

نهایتاً برد موشک این سامانه برای مقابله با اهداف معمولی با موشک صیاد3، درحدود 120 کیلومتر و با موشک صیاد2، در حدود 75 کیلومتر و ارتفاع درگیری آن نیز 27 کیلومتر است.

از دیگر خصوصیات سامانه موشکی 15 خرداد در قیاس با سامانه مشابه خود یعنی تلاش، اضافه شدن پرتابگرهای آن است که در سامانه تلاش تعداد 2 فروند و در 15 خرداد 4 فروند است.

این سامانه در رزمایش اخیر برای اولین بار به‌شکل رسمی حضور داشت و با شلیک موشک صیاد3 علیه یک هدف هوایی به‌کارگیری شد.
 

** شلیک صیاد3 از سامانه تلاش

کنار سامانه موشکی 15 خرداد، امسال برای اولین بار سامانه پدافندی تلاش نیز اقدام به شلیک یک تیر موشک صیاد3 کرد، که تا پیش از این ــ لااقل به‌شکل رسمی ــ نشان داده نشده بود.
سامانه موشکی تلاش در سال گذشته نیز در رزمایش پدافند هوایی حاضر بود و اهداف خود را با موشک صیاد2 مورد اصابت قرار داد.
 

** مرصاد با تغییرات جدید

از دیگر نکات مهم در رزمایش مدافعان آسمان ولایت 98، می‌توان به حضور نمونه جدید و متفاوت سامانه موشکی مرصاد اشاره کرد.

این سامانه متحرک برای اولین بار در رزمایش سال گذشته رونمایی شد که شامل یک دستگاه با پرتابگرهای دوفروندی بود ولی در رزمایش اخیر چند دستگاه از این سامانه با پرتابگرهای 3فروندی حضور داشتند.
سامانه مرصاد در این رزمایش علیه اهداف مختلفی نظیر هواپیماهای بدون سرنشین و موشک‌های کروز به‌کارگیری شد.
 

** کرارهای انتحاری «رهگیر» شدند

از دیگر خصوصیات رزمایش اخیر پدافند هوایی باید به عملیات رهگیری هوایی سریع یا اسکرمبل توسط هواپیماهای بدون سرنشین اشاره کرد که برای اولین بار در این رزمایش اعلام عمومی شد.
عملیات اسکرمبل در واقع تا امروز تنها توسط هواپیماهای جنگی شکاری با سرنشین صورت می‌گرفت که در مواقع نیاز، در کمترین زمان آماده عملیات مقابله با تهدید هوایی (مثلاً مقابله با هواپیماهای مهاجم) می‌شدند.

در این رزمایش به‌شکل عملی اعلام شد که به‌جای استفاده از هواپیماهای باسرنشین در برخی مواقع می‌توان از پهپاد نیز برای این کار استفاده کرد.
برای این کار از پهپادهای جت کرار استفاده می‌شود که علاوه بر انجام عملیات تقابل با تجهیزات رزمی، از قابلیت انتحاری نیز برای از بین بردن تهدید هوایی برخوردار هستند.

پهپاد کرار نخستین پهپاد جت ایرانی است که در سال 1389 رونمایی شد. این پهپاد از یک موتور توربوجت برخوردار است و توانایی حمل محموله به‌وزن 500 کیلوگرم را دارد. برد پهپاد کرار 1000کیلومتر بوده و می‌تواند با سرعت 900 کیلومتر بر ساعت حرکت کند.

سامانه خلبان خودکار، توانایی برنامه‌ریزی مجدد در حین پرواز و تغییر مأموریت، بسته شدن امکان ارتباط برای جلوگیری از نفوذ دشمن در سامانه هدایت و کنترل، برخورداری از سامانه‌های پیشرفته ناوبری از دیگر توانمندی‌های این پهپاد جت است.

پهپاد انتحاری جت کرار

تاکنون انواع مختلفی از پهپاد کرار با مأموریت‌های مختلف مانند هدف برای سامانه‌های پدافندی، پهپاد تهاجمی و پهپاد رهگیر هوایی طراحی و تولید شده است و بسته به نوع مأموریتش قادر به پرواز در ارتفاع 25 تا 40 هزار پا است.

این پهپاد تاکنون به انواع تسلیحات رزمی نظیر موشک کروز ضدکشتی کوثر با برد 25 کیلومتر و بمب‌های هدایت ماهواره‌ای بالابان مجهز شده است.
 

** شبیه‌سازی نبرد در خلیج فارس

ویژگی پنجم رزمایش مدافعان آسمان ولایت 98 را به‌دور از سامانه‌های به‌کارگرفته‌شده، باید در سناریو و طرح‌ریزی عملیاتی آن جست‌وجو کرد.

این رزمایش اگرچه در منطقه کویر مرکزی ایران انجام شد ولی در واقع شبیه‌سازی‌شده دفاع هوایی در منطقه عمومی خلیج فارس و به‌خصوص تنگه هرمز بود که یکی از مهمترین و استراتژیک‌ترین مناطق کشور محسوب می‌شود.

در این رزمایش براساس اخبار اعلام‌شده، از بسیاری از تجهیزاتی که برای دفاع هوایی از منطقه خلیج فارس به‌کار می‌رود استفاده و برخی از تاکتیک‌های مقابه با تهدیدات در این منطقه نیز تمرین شد.
شاید بتوان دو دلیل را برای شبیه‌سازی منطقه فوق در کویر سمنان ذکر کرد؛ اول آنکه منطقه خلیج فارس یکی از پرترددترین مسیرهای هوایی کشور است که روزانه تعداد بسیار زیادی از هواپیماهای داخلی و خارجی از آنجا عبور می‌کنند و بالطبع انجام چنین رزمایش گسترده و پرآتشی (به‌لحاظ تعداد بالای شلیک‌ها) در آنجا چندان راحت نیست.

از طرف دیگر انجام چنین رزمایشی در عمق کشور، می‌تواند سیستم‌ها و سامانه‌ها و در واقع لایه‌های ارتباطی پنهان پدافند هوایی را از دید دشمن دور نگه دارد.
یادمان باشد که دشمنان متخاصم کشورمان به‌شکل گسترده در آبهای جنوبی کشور (طبیعتاً در آبهایی غیر از آبهای سرزمینی ایران) حضور دارند که یکی از وظایف اصلی آنها شنود و جمع‌آوری اطلاعات از داخل ایران است.

یک نمونه اخیر آن پهپاد پیشرفته MQ-4 آمریکا بود که در خرداد ماه سال جاری در فضای کشورمان مورد اصابت موشک یکی از همین سامانه‌های پدافندی (سامانه موشکی سوم خرداد) قرار گرفت و منهدم شد.

این هواپیما که ذاتاً یک پرنده جاسوسی و جمع‌آوری اطلاعات است، با پرواز در ارتفاع بالا می‌توانست تا عمقی از خاک کشور را رصد کند که البته با برخورد محکم پدافند هوایی، این چشم آمریکایی‌ها کور شد.

بنابراین برگزاری چنین رزمایشی در عمق خاک کشور از یک ضریب امنیت بالا برخوردار است.